Tükenmişlik Sendromu
Tükenmişlik sendromu, ileri derecede stres veya yorgunluk olarak tanımlanabilir. Bu sendromun yaşanmasında, kişilerin bazen farkında oldukları bazense geçmiş yaşantılarından gelen ve saptayamadıkları nedenler olabilmektedir.
İçindekiler
Tükenmişlik Sendromu Genel Tanıtım
Tükenmişlik, ileri derecede stres veya yorgunluk olarak tanımlanabilir. Normalden daha uzun süre stres ve yorgunluk yaşandığında ortaya çıkar. Sosyal psikolog ve tükenmişlik alanında öncü olan Dr. Christina Maslach, tükenmişliğin üç farklı bileşenine işaret etmektedir.
- Duygusal tükenme: Kronik yorgunluk hissi, duygusal olarak aşırı tükenmiş hissetme ve / veya motivasyon eksikliği yaşama.
- Tarafsızlık: Daha az bağlı hissetme ve işe, müşterilere veya patronlara daha az yatırım yapma, artan sinirlilik. Bu durum ev hayatına da girebilmektedir.
- Azalan kişisel başarı: Daha az çalışma ve verim alamama, kişinin kendine olan güveninde azalma, üretkenliğinde düşen verimlilik.
İnsanlar semptomlarını aylarca, bazen yıllar sonra sıkışmış ve bunalmış hissettikten sonra fark etme eğilimindedir, çünkü tükenmişlik sendromu zor teşhis edilen bir durumdur. Özellikle tükenmişliğin yaygın olduğu bir çalışma ortamında, kişi sadece işin bir parçası olduklarını düşünerek işaretleri görmezden gelmektedir. Düşünce ve eğitimle, tükenmişliğin erken belirtilerini kişi yaklaşık iki hafta içinde fark edilebilir ve neye ihtiyacı olduğuna dair fikir edinebilmektedir. Kişinin geçirdiği gün ile ilgili memnuniyetsizlik, aktivitelerle kolayca yenilenememe bu adımlara örnek olarak verilebilir.
Tükenmişliğin ciddiyeti, süresine, yoğunluğuna ve kişinin yaşam kalitesi üzerindeki etkisine bağlıdır. Tedavi edilmediğinde tükenmişlik anksiyete ve depresyona dönüşebilir, bu nedenle bazı semptomları fark edildiğinde dikkate almak önemlidir.
Tükenmişlik Sendromu Nedenleri
Tükenmişliği birçok farklı faktör etkilemektedir. Bunlar genellikle kişisel ve sistemik faktörler arasında kategorize edilmektedir. Tükenmişlik sendromu nedeni olan kişisel faktörler:
- İşe yaklaşımda değişiklik,
- Stres seviyelerinde artış,
- Problem çözme yeteneklerinde düşüş olarak gösterilebilmektedir.
Tükenmişliğe neden olan sistemik faktörler de bulunur. Bu faktörler içerisinde yer alınan çevre ile doğrudan ilişkilendirilebilir:
- Yüksek iş yükü,
- İşyeri kültürü,
- Yeterli kaynaklara erişilebilirlik,
- Liderlik tarzı,
- Kurumsal ayrımcılık veya cehalet sistemik faktörler arasındadır.
Tükenmişlik Sendromu Belirtileri
- Sürekli yorgun hissetme: Tükenmişlik, neredeyse hiçbir zaman kişinin görevlerini zamanında yerine getirmek için enerjiye sahip olmadığı anlamına gelir. Kişi onu çeşitli uyarıcılar ile desteklemeye çalışır ancak bu durum geçici bir çözümdür.
- Sık sık hastalanma: Tükenmişlik, bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olabilir ve bu da kişinin vücudunun soğuk algınlığı ve hastalıklarla savaşamayacağı anlamına gelir. Normalden çok daha şiddetli semptomlarla basit bir soğuk algınlığı haftalarca sürebilir.
- Uyku eksikliği: Uyku, fiziksel ve zihinsel dinlenme, hafızanın korunması ve yaşam kalitesi için önemlidir. Tükenmişlik sendromu belirtisi olarak uyku söylenebilir.
- Bitkin hissetme: Bitkinlik, depresyona, tutkulardan ve hobilerden kopmaya yol açar. Aynı zamanda kişi kendini arkadaşlarıyla daha az bağlı hissedecektir ve sorunları hakkında başvuracak kimsesi yokmuş gibi hissedebilmektedir.
- Sabırsız olmak: Zihinsel kargaşa kişinin sabrını zorlayacaktır. Basit iş görevleri, son teslim tarihlerine yaklaştıkça daha ağır görünebilir, hatta kişi başka olaylara daha sık sinirlenebilmektedir.
- Motivasyon kaybı: Kişilerin çalıştıkları işte anlam bulması, verimliliği en üst düzeyde tutmak için önemlidir. Bir amaç duygusu olmadan, iş sıradan ve tekrarlayıcı hale gelir ve ofiste geçirilen zaman, kişinin potansiyelinin boşa harcanması gibi görünmektedir.
- Yenilmiş hissetme: İnsanların işlerinden tatmin bulmaları alışılmadık bir şey değildir. Bu his olmadan, iş ve yaşam değersiz görünebilir. İnsanlar tükenmişlik yaşadıklarında, iyi yapsalar bile, yapılan her şey başarısızlıkla sonuçlanıyor gibi görünebilmektedir.
Tükenmişlik Ve Depresyon Arasındaki Fark Nedir?
Tükenmişlik sendromu için tipik bazı belirtiler, depresyonda da ortaya çıkar. Bunlar arasında;
- Aşırı yorgunluk,
- Üzgün hissetmek,
- Düşük performans bulunur.
Semptomlar benzer olduğu için, gerçekten depresyona sahip olmalarına rağmen bazı kişilere tükenmişlik teşhisi konabilir. Bu yüzden tükenmişliği çok çabuk teşhis etmemek önemlidir. Bunu yapmak yanlış tedaviye yol açabilir. Örneğin, depresyonlu bir kişiye uzun bir tatil ya da işten izin almasını tavsiye etmek yanlış olabilir. Yalnızca iş nedeniyle tükenmiş kişiler bu tavsiyeye uyarlarsa iyileşebilirler. Ancak depresyonu olan kişiler bunu yaparsa, aslında işleri daha da kötüleştirebilir çünkü ihtiyaç duydukları yardım türü, psikolojik tedavi veya ilaç tedavisi gibi tavsiye edilenden çok farklıdır.
Yine de tükenmişliğin bazı özellikleri çok spesifiktir. Tükenmişlik sendromu nedenleri genel itibari ile kişilerin işleri ile ilgilidir. Depresyon, olumsuz düşünceler ve duygular sadece çalışmaları hakkında değil yaşamın her alanı ile ilgili olabilmektedir. Diğer tipik depresyon semptomları şunları içerir:
- Kendine güvensizlik
- Umutsuzluk
- İntihar eğilimleri.
Bunlar tipik tükenmişlik belirtileri olarak görülmez. Yani tükenmişliği olan insanlar her zaman depresyon yaşamaz . Ancak tükenmişlik, birinin depresyona girme riskini artırabilir.
Tükenmişlik Sendromu Tanı Yöntemleri
Öz değerlendirme için çeşitli anketler vardır. Ancak tükenmişliğin genel kabul görmüş bir tanımı olmadığından, anketlerin tükenmişliği gerçekten ölçüp ölçemeyeceği ve onu diğer hastalıklardan ayırt edip edemeyeceği açık değildir. En yaygın anket, farklı meslek grupları için mevcut olan Maslach Tükenmişlik Envanteri’dir. Ancak bu anket başlangıçta doktorlar tarafından kullanılmak üzere değil, araştırma amacıyla geliştirilmiştir.
Tükenmişlik sendromu riski ile ilgili çevrimiçi anketler, birinin tükenmişlik olup olmadığını veya semptomların başka bir şeyden kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirlemek için uygun değildir.
Tükenmişliğin bir sonucu olduğu söylenen semptomların genellikle depresyon, anksiyete bozuklukları veya kronik yorgunluk sendromu gibi zihinsel veya psikosomatik hastalıklar dahil olmak üzere başka nedenleri de olabilmektedir. Ancak fiziksel hastalıklar veya bazı ilaçlar da bitkinlik ve yorgunluk gibi semptomlara neden olabilir. Bu nedenle, diğer olası nedenleri önce bir doktorla birlikte düşünmek ve hemen tükenmişlik sendromu sonucuna varmamak önemlidir.
Tükenmişlik Sendromu Tedavi Yöntemleri
Tükenmişlik sendromu belirtileri devam ederse, profesyonel destek ve tedavi önerilir. Eğitimli bir profesyonel, tükenmişlik sorunlarının hem psikolojik hem de sistematik olarak ele alınmasına yardımcı olabilir ve kişiye nesnel bir bakış açısı sunabilir.
Kişi bazı durumlarda profesyonel destek almayı düşünmelidir:
- Sıkışmış hissediyorsa ve kendi başına neler olup bittiğini anlamak için zaman ayıramaz, gerekli enerjiyi bulamazsa,
- Sevdiklerinden veya meslektaşlarından gelen önerilerin yeterince yardımcı olmadığını düşünüyorsa,
- Ne yapacağını biliyor ancak aksiyona geçmekte zorlanıyorsa
- Tükenmişlik belirtilerinin kişiyi iyileşme sürecinden uzaklaştıran davranışlara (örneğin, daha uzun saatler çalışmak, aileden kopmak, işyerinde daha az profesyonellik, daha kötü bir benlik imajı) ittiğini düşünüyorsa.
Tükenmişlik sendromunu kişi kendi başına çözebilirken, eğitimli bir uzmanla ele almanın da birçok yolu vardır.
Tükenmişlikten kurtulmanın ve bunu önlemenin yolları şunlardır:
- Eylem öğeleri geliştirme: İş sınırlarını belirleme, bir stres azaltma listesi oluşturma, vücuda özen gösterme ve ekranlarla bağlantıyı kesme.
- Yansıtıcı düşünce alıştırmaları yapmak: İyileşme yoluyla kişinin kendisine karşı sabırlı olması, sadece sonuçtan ziyade çabayı ödüllendirmesi.
- Profesyonel destek: Tükenmişlik için herhangi bir akıl sağlığı teşhisi bulunmamakla birlikte, tükenmişlik sendromu, depresyon ve anksiyete arasında pek çok benzerlik vardır. Eğitimli bir terapist, düşünme ve iyileşme sürecinde kişiye rehberlik edebilmektedir.
Tükenmişlik sendromu bir günde gelişim göstermez, ortaya çıkması zaman alır. Kişinin iş ve yaşamdaki tüm bastırılmış veya birikmiş sorunlar, olumsuzluklar tükenmişlik sendromunun büyümesine neden olur. Tükenmişlik sendromu ortaya çıkan çalışanların iş performansı ve sosyal ilişkileri olumsuz ve yıkıcı olarak etkilenmektedir.
Bu sendromun en ufak bir belirtisi görüldüğünde derhal gerekli adımlar atılmalıdır. Tüm bu sorun çözme yöntemlerinden sonra, sorun devam ederse profesyonel yardım almak hayati önem taşır ve bu sendromdan mustarip olanlar profesyonel yardım almaktan çekinmemelidir.
Uykusuzluk, Vajinismus, Yalancı Gebelik