Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), travmatik bir olaydan sonra gelişebilen bir ruh sağlığı sorunudur. Tetikleyicisi olan psikolojik temelli yaygın bir hastalık olarak literatürde yer almaktadır. Sistemli bir tedavi süreci ile atlatılabilmektedir.
İçindekiler
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Genel Tanıtım
Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), insanların travmatik bir olaya maruz kaldıktan sonra çeşitli semptomlar yaşadıkları bir akıl sağlığı durumudur. Bunlar geri dönüşler, kabuslar, müdahaleci düşünceler, kaygı, kaçınma, ruh hali ve düşüncedeki değişiklikleri içerebilir.
Yaklaşık olarak 20 insandan 1’i TSSB yaşamaktadır. Belirtiler arasında travmatik olayı yeniden yaşama, travmayı hatırlatmaktan kaçınma, kolayca ürkme ve olumsuz düşünce ve inançlara sahip olma yer alabilmektedir.
Travma sonrası stres bozukluğu nedenleri arasında taciz, şiddet, doğal afetler, kazalar, terörizm, hastalık veya sevilen birinin ani ölümü yer alır. Bilişsel-davranışçı terapi (BDT), maruz kalma terapisi, kabul ve bağlılık terapisi ve göz hareketini duyarsızlaştırma ve yeniden işleme (EMDR) gibi yardımcı olabilecek etkili tedaviler vardır.
Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Nedenleri
TSSB’nin neden oluştuğuna dair birkaç olası açıklama vardır. Ancak kesin olarak bilinmemektedir.
Psikolojik
- Kişi korktuğunda her şeyi çok net hatırlamaktadır. Bunları hatırlamak üzücü olsa da, ne olduğunu anlamasına ve uzun vadede hayatta kalmasına yardımcı olabilir.
- Geri dönüşler, olanların tekrarları olarak görülebilir. Kişiyi ne olduğunu düşünmeye zorlar, böylece bir daha aynı şey olursa daha iyi hazırlanabilsin.
- Bir travmayı hatırlamak yorucu ve üzücüdür. Kaçınma ve uyuşma, tekrarların sayısını yönetilebilir bir seviyeye indirir.
- “Tetikte” olmak, başka bir kriz olursa hızlı tepki verebileceği anlamına gelir. Bazen depremden kurtulanlarda, ikinci veya üçüncü şoklar olduğunda bunun olduğu görülmektedir. Ayrıca bir kaza veya krizden sonra ihtiyaç duyulan iş için kişiye enerji verebilir.
Ama kişinin hayatının geri kalanını bunun üzerinden geçirmek istemez. Sadece mecbur kaldığında düşünmek ister.
Fiziksel
- Adrenalin, stres altındayken vücudun ürettiği bir hormondur. Vücudu eyleme hazırlamak için ‘pompalar’. Stres ortadan kalktığında adrenalin seviyesi normale dönmelidir. Travma sonrası stres bozukluğu travmanın canlı hatıraları adrenalin seviyelerini yüksek tutuyor olabilir. Bu, kişiyi gergin, sinirli ve rahatlayamaz veya iyi uyuyamaz hale getirecektir.
- Hipokampus anıları işleyen beynin bir parçasıdır. Adrenalin gibi yüksek seviyeli stres hormonları onun düzgün çalışmasını engelleyebilir. Bu, travmanın anıları işlenemediği için geri dönüşlerin ve kabusların devam ettiği anlamına gelir. Stres ortadan kalkarsa ve adrenalin seviyeleri normale dönerse, beyin, vücuttaki diğer doğal iyileşme süreçleri gibi, hasarı kendisi onarabilir. Rahatsız edici anılar daha sonra işlenebilir ve geri dönüşler ve kabuslar yavaş yavaş kaybolur.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Belirtileri
Travma sonrası stres bozukluğu olan kişiler, aşağıdakilerin çoğunu içeren stres, anksiyete ve depresyon semptomlarına sahiptir:
Olayla ilgili müdahaleci düşünceler veya anılar
- Geri gelmeye devam eden olayın istenmeyen anılar
- Üzücü rüyalar veya kabuslar
- Olay tekrar oluyormuş gibi davranmak veya hissetmek (geri dönüşler)
- Olay hatırlatıldığında hissedilen korku
- Bir şey olayın anılarını tetiklediğinde ürkek, korkmuş veya gergin hissetmek
- Çocuklar oyunlarında veya çizimlerinde olanları yeniden canlandırabilir
Olayla ilgili herhangi bir hatırlatmadan kaçınma
- Travma hakkında düşünmek veya konuşmaktan kaçınmak
- Olayı hatırlatan etkinliklerden, yerlerden veya insanlardan kaçınmak
- Olanların önemli kısımlarını hatırlayamamak
Olay gerçekleştiğinden beri olumsuz düşünce veya ruh hali
- İnsanlar ve dünyanın güvensiz olduğuna dair kalıcı endişeler ve inançlar
- Travmatik olay için kendini suçlamak
- Düzenli faaliyetlere katılmaya ilgi eksikliği
- Olanlarla ilgili öfke, utanç, korku veya suçluluk duyguları
- İnsanlardan kopuk veya yabancılaşmış hissetmek
- Olumlu duygulara sahip olamama (mutluluk, memnuniyet, sevgi dolu duygular)
Kalıcı anksiyete duyguları veya fiziksel reaksiyonlar
- Uykuya dalma veya uykuda kalma sorunu
- Huysuz veya kızgın hissetmek
- Dikkat verme veya odaklanma sorunları
- Her zaman tehlike veya uyarı işaretleri için uyanık olmak
- Kolayca ürkmek
Gençlerde travma sonrası stres bozukluğu belirtileri yetişkinlerdekine benzer. Ancak çocuklarda TSSB biraz farklı görünebilir. Küçük çocuklar daha korkulu ve gerileyici davranışlar gösterebilir. Oyun yoluyla travmayı yeniden canlandırabilirler.
Semptomlar genellikle travmadan sonraki ilk ay içinde başlar, ancak aylar hatta yıllar geçene kadar ortaya çıkmayabilir. Bu gibi belirtiler genelde travmadan sonraki yıllar boyu sürmektedir. Bazı durumlarda, başka bir olay travmanın anılarını tetiklerse, hafifleyebilir ve yaşamın ilerleyen dönemlerinde geri dönebilirler. (Aslında, olayın yıldönümleri genellikle bir duygu seline ve kötü anılara neden olabilir.)
TSSB ayrıca bir olaya ani, kısa vadeli bir yanıt (akut stres bozukluğu olarak adlandırılır) olarak ortaya çıkabilir ve birçok gün veya bir aya kadar sürebilir.
Travma sonrası stres bozukluğu olan kişiler, travmatik bir olaydan geçtikten sonra korkmanın anlaşılır olduğunu düşündükleri için profesyonel yardım alamayabilirler. Bazen insanlar semptomları ve travma arasındaki bağı tanımayabilir.
Bir çocuğu veya genci iyi tanıyan öğretmenler, doktorlar, okul danışmanları, arkadaşlar ve diğer aile üyeleri TSSB semptomlarının tanınmasında önemli bir rol oynayabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tanı Yöntemleri
Bir psikiyatrist, zihinsel sağlık değerlendirmesi yoluyla TSSB’yi teşhis etmektedir. Doktor kişinin hangi bakıma ihtiyaç olduğuna karar vermek için bir ilk değerlendirme yapmalıdır. Değerlendirme aşağıdakilerle ilgili bilgileri içermelidir:
- Fiziksel ihtiyaçlar,
- Zihinsel ihtiyaçlar,
- Sosyal ihtiyaçlar,
- Risk.
Değerlendirmenin bir parçası olarak, toplum ruh sağlığı ekibine (TRSE) sevk edilmek gerekip gerekmediğine karar vereceklerdir. 4 haftadan uzun süredir kişinin semptomları varsa TRSE’ne sevk edilmelidir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavi Yöntemleri
Travma sonrası stres bozukluğu tedavisi, yaşanılan travma ile başa çıkmaya yardımcı olarak belirtileri hafifletebilir. Bir doktor veya terapist, hafızanın hayat üzerindeki güçlü etkisini azaltmak için orijinal olay sırasında hissedilen duyguları hatırlamak ve işlemek için kişiyi cesaretlendirecektir.
Tedavi sırasında, kişi travma ile ilgili düşüncelerini ve hislerini keşfedecek, suçluluk ve güvensizlik duyguları üzerinde çalışılacak, müdahaleci anılarla nasıl başa çıkacağını öğrenecek ve TSSB’nin yaşamında ve ilişkilerinde neden olduğu sorunları ele alacaktır. TSSB için mevcut tedavi türleri şunları içerir:
Travmaya odaklanan bilişsel-davranışçı terapi, kişiyi travmayı hatırlatan duygular ve durumlara aşamalı olarak “zorunda bırakmayı” ve deneyimi hakkında mantıksız olan düşünceleri daha dengeli bir durumla değiştirmeyi içerir.
Aile terapisi, kişinin sevdiklerinin neler yaşadığını anlamasına yardımcı olabilir ve bir aile olarak ilişki sorunlarının üstesinden gelmelerine yardımcı olabilir.
İlaç, bazen travma sonrası stres bozukluğu nedenleri tedavi etmese de, ikincil depresyon veya anksiyete semptomlarını hafifletmek için TSSB’li kişilere reçete edilir.
EMDR (Göz Hareketi Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme), göz hareketleriyle terapi unsurlarını veya ritmik el tıklatma ve sesleri içerir. Bu gibi teknikler, aşırı stres olunan zamanlarda beynin kesintiye uğrayan bilgi işleme sistemini çalıştırmaya yardımcı olmaktadır.
Travmatik Bir Olay Sonrası TSSB Önlenebilir mi?
Travmatik bir olay mutlaka önlenememektedir. Ancak bazı araştırmalar, belirli adımların daha sonra travma sonrası stres bozukluğu durumunu önlenmesine yardımcı olabileceğini göstermektedir:
- Yardım ve destek istemek,
- Duyguların yönetilebileceğine inanmak,
- Travmadan olumlu anlam bulmak,
- Olumlu duygulara ve kahkahalara odaklanmak,
- Diğer insanlara yardım etmek,
- Olumlu düşünme pratiği yapmak,
- Hayattaki önemli insanlarla sürekli iletişim halinde olmak,
- Kişinin sevdikleri ile konuşması.
- Kendisini kurban yerine kurtulan olarak düşünmek
Tükenmişlik Sendromu, Uykusuzluk, Vajinismus, Yalancı Gebelik