Hiperaktivite

Hiperaktivite, bir kişide normal yaşı için beklenene kıyasla aşırı aktivite görünmesi olarak tanımlanabilir. Kapalı bir ortamda kalamamak veya sessizce oturmamak, farklı yaşlarda ve zaman zaman meydana gelen normal bir çocukluk davranışıdır. Ancak bu davranış sıklıkla meydana gelirse ve kişinin günlük yaşamına müdahale ederse, bu Hiperaktivite olabilir.

Hiperaktivite Nedir?

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), kısaca Hiperaktivite, kişinin yaşamını etkileyebilen nörogelişimsel bir durumdur. DEHB davranışı genellikle yedi yaşında ortaya çıkar, ancak bundan önce de birtakım zor davranışlar ortaya çıkabilir.  DEHB tedavi edilebilen bir rahatsızlıktır. DEHB ile çocuklar dürtüsellik, hiperaktivite, dikkat dağınıklığı, talimatları takip etme ve görevleri tamamlama ile ilgili sorunlar yaşayabilir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu semptomları çocuklukta ortaya çıkar ve vakaların yaklaşık yarısında yetişkinliğe kadar devam etme eğilimindedir. Hiperaktivite bozukluğuna sahip yetişkinler genellikle talimatları takip etmekte, bilgileri hatırlamakta, görevlere yoğunlaşmakta veya görevleri organize etmekte zorlanırlar. Bu davranışların normal olduğunun düşünülmesi, yönetilmemesi ve tedavi edilmemesi durumunda, hiperaktivite, kişinin yaşam kalitesini düşüren davranışsal, duygusal, akademik, mesleki ve sosyal sorunlara yol açabilir.

Hiperaktivite Nedenleri

Araştırmalar, hiperaktivitenin bir dizi genetik, genetik olmayan ve çevresel nedeni olabileceğini ortaya koymaktadır. Hiperaktiviteye sahip olanlar kişilerde beynin prefrontal ve frontal bölgelerinin aktivasyonundaki farklılıklar bulunmuştur. Beynin bu alanları, davranışın, özellikle dürtüselliğin düzenlenmesinde rol oynamaktadır.

Beynin prefrontal ve frontal loblarına verilen hasar, düzenleme işlevinde bir eksikliğe neden olabilir, bu da dürtüsellikle ilgili sorunlara ve hiperaktivite olanlarda sıklıkla görülen davranış düzenleme eksikliğine yol açabilir.

Aile ve ikiz çalışmaları, hiperaktivitenin genler ile aktarılabileceğini göstermiştir. Bir çalışma, hiperaktivite olan bir kardeşe veya aileye sahip olmanın, bozukluğu geliştirme olasılığının iki ila sekiz kat daha fazla olduğu anlamına geldiğini göstermiştir.

Hiperaktiviteye neden olan diğer faktörler arasında hamilelik sırasında uyuşturucu, alkol ve sigara kullanımı, prematüre doğum ve kurşun gibi toksinlere maruz kalma sayılabilir. 

Hiperaktivite Belirtileri

Hiperaktivite olan çocuklar, gençler ve yetişkinler genel olarak sürekliliği olan birtakım davranışlara sahiptir:

• Dikkatsizlik: Kişiler görevlere ve durumlara karşı dikkat geliştirmekte zorlanır.
• Dürtüsellik: Kişiler sınıfta konuşmak, oyuncak fırlatmak veya birisinin konuşmasını bölmek gibi düşünmeden ani dürtüler üzerine şeyler yapmakta zorlanabilmektedir. Yetişkinlerde, çok fazla para harcamak gibi dürtüler sorumsuzluklar görülebilmektedir.
• Sürekli hareket: Kişi hareket etmeden duramama, okul park gibi yerlerde sürekli tırmanma isteği duyabilmektedir. Oturduğunda ya da hareketsiz durduğunda kişinin huzursuz hissetmesi sık görülen bir durumdur. 

Hiperaktivitesi olan çocuklar, gençler ve yetişkinler, onlara uygun belirtiler gösteren hiperaktivite türleri tedavi edilmektedir. Hiperaktivite yaygın olarak 3 başlıkta incelenir. Bunlar Ağırlıklı Olarak Dikkatsiz, Ağırlıklı Olarak Dürtüsel ve bu ikisinin birleşimidir.

Ağırlıklı olarak dikkatsiz hiperaktivite bazı davranışlar göstermektedir:

• Kişi ayrıntılara çok dikkat etmez, okul çalışmalarında, işte veya diğer faaliyetler sırasında dikkatsizce hatalar yapmaktadır.
• Görevler veya oyun sırasında dikkatini toplamakta güçlük çekmektedir.
• Kişi ile doğrudan konuşulsa bile dinlemiyor gibi görünmektedir.
• Talimatları yerine getirmekte güçlük çeker.
• Genellikle görevleri veya etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker.
• Okul ödevi veya rapor hazırlama, formları doldurma ve uzun kağıtları gözden geçirme gibi sürekli zihinsel çaba gerektiren görevleri yapamaz.
• Kitaplar, kalemler, aletler, cüzdanlar, anahtarlar, evrak işleri, telefon ve gözlük gibi ihtiyaç duyulan eşyaları sık sık kaybeder.
• Mevcut görevle ilgisi olmayan eylemler veya düşünceler kolayca dikkati dağıtabilir.
• Günlük aktivitelerde genellikle unutkan olur.

Ağırlıklı olarak dürtüsel hiperaktivite bazı davranışlar göstermektedir:

• Kişi el ve ayakları ile sürekli dokunur ya da hareket eder.
• Kişi oturarak beklediğinde genelde sürekli hareket halindedir.
• Kişi sürekli hareket etmediğinde, koşmadığında ya da tırmanmadığında huzursuz hisseder.
• Sessizce boş zaman aktivitelerine katılmakta veya oynamakta güçlük çeker.
• Çok fazla konuşur.
• Sorular tamamen sorulmadan cevaplar verir. Daha büyük çocuklar genellikle konuşan başkaları için cümleleri bitirebilir.
• Sık sık sıra beklemekte güçlük çeker.
• Genellikle başkalarının konuşmalarını veya oyunlarını kesintiye uğratır veya başkalarını rahatsız eder.

Hiperaktivite Tedavi Yöntemleri

Psikostimülanlar adı verilen bir grup ilaç, hiperaktivite tedavisi için etkilidir. Bu sınıftaki en yaygın kullanılan iki ilaç, metilfenidatlar (genellikle Ritalin olarak bilinir) ve dekstroamfetaminlerdir (Adderall’a benzer). Bu ilaçlar, hiperaktivite olan kişilerin düşüncelerine odaklanmalarına ve dikkat dağıtıcı şeyleri görmezden gelmelerine yardımcı olur. Uyarıcı ilaçlar, hiperaktiviteli hastaların %70 ila %90’ında etkilidir. Durum için yeni ilaçlar da geliştirilmektedir. Bu ilaçların kısa etkili, orta etkili ve uzun etkili formları vardır.

Uyarıcı olmayan ilaçlar arasında atomoksetin, guanfacine ve klonidin bulunur. Bu ilaçlar genellikle ek tedavi olarak kullanılırlar.

Kişi deneyene kadar hangi ilaçların ve doz seviyelerinin hasta için en iyi sonucu vereceğini gerçekten bilmenin bir yolu yoktur. Sağlık uzmanının birkaç farklı ilaç yazması ve hastanın nasıl tepki verdiğini görmesi gerekebilir. Genel olarak doktor düşük dozda başlar ve yavaş hareket eder.

Hiperaktivite ilaçlarının en yaygın yan etkileri arasında iştah azalması, uyku problemi ve sinirlilik bulunur. Yan etkiler genellikle hafif ve kısa sürelidir, genellikle tedavinin erken döneminde ortaya çıkar. İlaçlar hastanın günlük yaşamına müdahale ederlerse, doktoru muhtemelen ilacını değiştirecek veya dozu düşürecektir. Sorulması gereken en önemli soru şudur: “İlacın yararı, yan etkiden daha mı ağır basıyor?” 

Önemli araştırmalarla desteklenen hiperaktivite için en iyi önleme, hem davranışsal müdahale hem de ilaçların birlikte olduğu bir yaklaşımı kullanmaktır. İlaçlar hastanın hiperaktivitesini tedavi etmek için her zaman yeterli değildir. Bu nedenle tıbbi tedavileri davranışsal tedavilerle birleştirmek en iyisidir.

Çocukluk çağı hiperaktivite durumu için davranışsal tedaviler şunları içerir:

Davranış değişikliği: Bu tedavi ile çocuğun davranışları analiz edilir ve uygun davranışları artırmak ve uygunsuz davranışları azaltmak için stratejiler tasarlanır. 

Davranışsal ebeveyn eğitimi: Bu eğitim, ebeveynlerin bir çocuğun davranışlarına, büyümeyi ve gelişmeyi güçlendirecek ve olumlu bir ebeveyn-çocuk ilişkisini teşvik edecek şekilde yanıt vermesine yardımcı olur. Ebeveyn eğitimi genellikle çocuk için davranış değişikliği veya sosyal beceri eğitimi ile aynı anda gerçekleşir. 

Sosyal beceri eğitimi: Bu eğitim, çocuğun okulda ve evde yaşıtları ve yetişkinlerle olumlu ve etkili hareket etme yeteneğini geliştirecek sosyal becerileri öğretir. Ayrıca, becerileri güvenli bir ortamda uygulamak için bir ortam sağlar.

Örgütsel beceri eğitimi: Bu eğitim, daha büyük çocuklara evde ve okulda verimliliği ve işi tamamlamayı artırmak için zaman yönetimini, organizasyon becerilerini geliştirmelerine ve yürütme işlevlerini etkili bir şekilde kullanmalarına yardımcı olacak becerileri öğretir.

Yetişkinlerdeki davranışsal tedaviler, işlerin, ilişkilerin ve eğitim fırsatlarının taleplerini yönlendirilmesine yardımcı olur. Hiperaktivite koçları, yaşamlarının çeşitli zorluklarını yönetebilmeleri için hiperaktiviteli yetişkinlere yardımcı olmak için eğitilmiş ve onaylanmıştır.

Hiperaktiviteli yetişkinler için davranışsal tedaviler şunları içerir:

• Bir kişinin öz-yeterlik duygusunu geliştirmek için bireysel bilişsel davranışçı tedavi (konuşma terapisi).
• Kaygı ve stresi azaltmak için gevşeme eğitimi ve stres yönetimi.
• Ev ve iş aktivitelerini organize etme stratejilerini öğretmek için davranış koçluğu.
• Daha iyi çalışma ilişkilerini desteklemek ve iş başında performansı iyileştirmek için iş koçluğu veya rehberlik.
• Ailedeki herkesin hiperaktiviteyi ve semptomlarını anlamasını sağlamak için aile eğitimi ve terapisi.

Kanserde Psikolojik Destek, Kişilik Bozuklukları, Kronik Yorgunluk, Obsesif Kompulsif Bozukluk, Otizm Spektrum Bozukluğu

Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.